Het ene moment eet je lekker verantwoord je muesli en je nootjes. ‘Goed bezig!’ denk je dan. Het volgende moment kom je tot de vreselijke ontdekking dat je je eigen gezondheid ondermijnt, terwijl je net zo verantwoord bezig bent. Dat is precies wat er gebeurde toen ik voor het eerst van fytinezuur hoorde. Deze stof komt van nature voor in diverse voedingsmiddelen, maar zou eigenlijk wel eens heel schadelijk kunnen zijn voor ons welzijn. Dat is tenminste wat diverse gezondheidsgoeroes en foodbloggers beweren. Maar in hoeverre is dit waar? Wat is fytinezuur eigenlijk en is het schadelijk voor je gezondheid?
Wat is fytinezuur?
Fytinezuur, ook wel bekend als fytaat of inositolhexafosfaat, is een stof die veel voorkomt in bepaalde voedingsmiddelen zoals granen, peulvruchten en noten. Het is dus een stof die volop aanwezig is in ons dagelijks dieet. Fytinezuur wordt ook wel een antinutriënt genoemd. Antinutriënten zijn stoffen die de opname van andere stoffen belemmeren. Het vermindert de opname van bijvoorbeeld vitamines en mineralen.
Fytinezuur is een verdedigingsmechanisme van planten om zichzelf te beschermen tegen vraatzuchtige dieren en insecten. Het komt van nature voor in planten en is een natuurlijk verdedigingsmiddel dat er voor moet zorgen dat bijvoorbeeld de zaden van de planten niet worden opgegeten. Het bevindt zich in de buitenste laag van de plant en is ook een bron van fosfor.
Wat doet fytinezuur met je lichaam?
Fytinezuur is dus een stof die ervoor zou moeten zorgen dat iemand de plant liever met rust laat. Het is geen giftige stof, maar het kan wel zorgen voor enig ongemak voor degene die de plant (of delen ervan) nuttigt. Wij mensen lijken ons daar echter niet veel van aan te trekken en consumeren talloze producten waar fytinezuur in zit. Dat zou geen probleem moeten zijn als we het vermogen hadden om het enzym fytase aan te maken. Dit enzym kan fytinezuur namelijk onschadelijk maken. Dit mechanisme zit doorgaans in planten ingebouwd, maar mensen beschikken niet over het vermogen om fytase aan te maken.
Maar wat merk je dan van fytinezuur in het lichaam? Zoals al eerder is gezegd, is het een anti-nutriënt. Dit betekent dat het de opname van bepaalde voedingsstoffen kan remmen. Fytinezuur bindt zich bijvoorbeeld aan mineralen, zoals ijzer, zink en calcium. Hierdoor kunnen deze belangrijke mineralen niet worden opgenomen door het lichaam. Dit kan leiden tot tekorten aan mineralen in ons lichaam en verschillende gezondheidsproblemen en een verminderde weerstand.
Een ander nadeel van fytinezuur is dat het de spijsvertering kan verstoren. Het kan ervoor zorgen dat enzymen die nodig zijn voor de afbraak van voedsel worden gebonden. Hierdoor worden voeding niet goed verwerkt en worden voedingsstoffen niet goed opgenomen. En dit kan leiden tot tekorten en problemen in de spijsvertering.
Welke voeding bevat fytinezuur?
De hoeveelheid gewassen die wij consumeren die fytinezuur bevatten is aanzienlijk in het standaard westerse dieet. Het komt vaak voor in granen, bonen, noten en zaden. En zelfs je reep chocolade bevat het. Het blijkt dat fytinezuur het meest voorkomt in volkoren en vezelrijke producten. En laat dat nu net meestal worden aangeraden als de gezondere keuze. Hieronder bied ik een overzicht van de granen, zaden, noten en overige producten waar fytinezuur van nature in zit.
Granen
- Tarwe
- Rogge
- Gerst
- Haver
- Quinoa
- Boekweit
- Maïs
- Rijst
Zaden
- Zonnebloempitten
- Pompoenpitten
- Sesamzaad
- Lijnzaad
- Chiazaad
- Hennepzaad
Noten
- Amandelen
- Walnoten
- Cashewnoten
- Pecannoten
- Hazelnoten
- Paranoten
Peulvruchten
- Sojabonen
- Kikkererwten
- Linzen
- Zwarte bonen
- Bruine bonen
- Kidneybonen
Overige producten
- Koffie
- Chocola
Is fytinezuur schadelijk?
Betekent dit dat we deze producten niet meer moeten consumeren? Daar verschillen de meningen over. Sommige mensen beweren dat je deze producten beter niet kunt consumeren, terwijl andere partijen beweren dat het allemaal wel mee valt met de gezondheidseffecten. De waarheid ligt, zoals meestal, waarschijnlijk ergens in het midden.
Wat we wel weten is dat fytinezuur niet giftig is. Je zult er niet bij neervallen als je een boterham eet of een kop koffie drinkt. Maar je kunt er wel last van krijgen, vooral als je er gevoelig voor bent en als je grote hoeveelheden via je dieet binnenkrijgt. Al die mineralen die je zo weloverwogen consumeert kunnen zo wel eens nutteloos worden gemaakt. En dit kan op den duur tot tekorten leiden.
Maar er blijkt ook dat de werking van fytinezuur in ons voordeel kan werken. Zo kan de anti-nutriënt ook schadelijke stoffen aan zich binden en zo onze gezondheid een handje helpen. Het is dus niet allemaal slecht wat deze anti-nutriënt in ons lichaam doet.
Wat kun je doen tegen fytinezuur?
De remedie tegen de negatieve effecten van fytinezuur zijn, zoals dat vaak in de natuur het geval is, te vinden in de veroorzaker van het ongemak. Planten die fytinezuur bevatten, hebben vaak ook natuurlijke stoffen die de opname van dit zuur kunnen remmen. Dit is waarom traditionele methoden voor het bereiden van granen en peulvruchten vaak een fermentatieproces omvatten, zoals bijvoorbeeld het laten weken of kiemen. Dit helpt de fytase om het fytinezuur af te breken. Geef een voedingsmiddel tijd en de juiste omstandigheden en de fytase doet zijn werk. Maar helaas hebben we in ons drukke leven vaak niet meer de tijd of het geduld om dit te doen. En toch is dit één de beste oplossing tegen de negatieve effecten van fytinezuur.
Week je granen en bonen
De afbraak van fytinezuur in voedingsmiddelen kun je een handje helpen door bijvoorbeeld de bonen of de granen te weken in water met een toegevoegd zuur (citroensap of azijn). Dit helpt vooral bij producten met veel fytase. Niet elk product bevat ook de benodigde hoeveelheid fytase om fytinezuur onschadelijk te maken. Het advies luidt dan om een product met veel fytase (spelt, rogge, tarwe) toe te voegen tijdens het weken.
Varieer in je dieet
In ons westerse dieet consumeren we heel veel granen en dit leidt er vaak toe dat we op dagelijkse basis veel fytinezuur binnenkrijgen. Door goed te variëren in het eetpatroon, zorg je ervoor dat je alle benodigde voedingsstoffen binnenkrijgt en verminder je de risico’s. Op deze manier leidt het eten van producten die rijk zijn aan fytinezuur zelden tot tekorten in het lichaam.