Een voedselbos is een bos dat bestaat uit minimaal 4 verschillende vegetatielagen. Deze lagen houden elkaar in evenwicht en gezond en zo wordt een natuurlijk bos gecreëerd dat voornamelijk bestaat uit eetbare planten, struiken en bomen. Dit alles wordt gerealiseerd met zo min mogelijk interventie. Er wordt in een voedselbos niet bemest, er graast geen vee en er de gewassen worden niet bespoten. De bodem wordt zoveel mogelijk ongemoeid gelaten en dat komt de planten en de dieren ten goede. De lagen van een voedselbos zijn als volgt:
- Kruinlaag: grote bomen, zoals walnoot, kers, appel, kastanje
- Tussenlaag: kleine bomen en grote heesters, zoals hazelaar en mispel
- Struiklaag: kleine heesters, zoals aalbes, honingbes
- Kruidlaag: zoals brandnetel, smeerwortel, daslook
- Bodembedekkers: zoals aardbei, postelein, bosbes
- Klimplanten: zoals druiven, braam
- Wortels en knollen: zoals aardpeer, yacon
Het voedselbos wordt steeds populairder wereldwijd en met goede reden. Door met aandacht een voedselbos aan te planten, creëer je een ecosysteem dat, met enige tijd, een stabiel evenwicht vormt en in de voedselbehoefte voldoet van planten, dieren én mensen. Daarom wordt het voedselbos ook wel landbouw 2.0 genoemd. Echt realistisch is dit trouwens nog niet. Veel voedselbossen zijn relatief jong met weinig tot geen opbrengst. Er zijn enkele restaurants die hier hun producten halen en enkele winkels die de opbrengst uit een lokaal voedselbos verkopen, maar de producten zijn nog niet op grote schaal verkrijgbaar. De voedselbossen in Nederland zijn echter wel volop in ontwikkeling, zoals je in onderstaand overzicht kunt zien.
Groningen
Plukn
In het Westpark in Groningen werken René en Helena aan de ontwikkeling van hun voedselbos onder de naam Plukn. Zij hebben 1,5 hectare grond tot hun beschikking om dit voedselbos te ontwikkelen.
website: https://www.plukn.nl/
Voedselbos De Helleborus
De Helloborus in Groningen is een herberg, mini-camping, voedselbos en permacentrum. Het bos is meer dan 25 jaar geleden aangeplant en bevat nu meer dan 200 soorten planten. Er wordt nog steeds aan gewerkt en de variëteiten worden nog steeds uitgebreid.
website: https://dehelleborus.nl/
Voedselbos Glimmen
Het Voedselbos Glimmen aan de Drentsche Aa is volop in ontwikkeling. Het plan is om het bos tussen nu en 2027 te ontwikkelen en elk jaar wordt er gewerkt aan de diversiteit en worden er workshops, rondleidingen, proeverijen en informatiebijeenkomsten georganiseerd. Het bos dient vooral ter inspiratie voor een duurzame samenleving.
website: https://www.voedselbosglimmen.nl/
Friesland
Dorpstuin Hurdegaryp
De Dorpstuin Hurdegaryp is een gemeenschappelijke ontmoetingsplek waarop natuurlijke wijze groente en fruit wordt verbouwd en waar naast een vlindertuin, teelttuin, pluktuin, kruidentuin en permacultuurtuin ook een voedselbos is gerealiseerd. Educatie speelt een grote rol in de tuin en iedereen is welkom voor een rondleiding of deelname aan diverse workshops.
website: https://www.dorpstuinhurdegaryp.nl/
Voedselbos Leeuwarden
In 2016 en 2017 is er net buiten de stad in Leeuwarden een voedselbos aangelegd. Initiatiefneemster en ontwerpster is Anastasia Limareva. Het bos is ongeveer 2 hectare groot en is gelegen in het Leeuwarder Bos. Er zal nog jaren gewerkt worden aan de ontwikkeling van het voedselbos.
website: onbekend
Drenthe
Voedselbos Medume
Het voedselbos Medume is een project in Schoonloo waar een bestaand bos met veel inspanning is getransformeerd in een voedselbos met veel biodiversiteit en ontzettend veel verschillende bomen, struiken, heesters, kruiden en bodembedekkers.
website: https://medume.weebly.com/
Overijssel
Voedselbos Olst
Tussen de aardehuizen en het spoor in Olst werkt Stichting Eetbaar Olst-Wijhe aan een voedselbos. De eerste aanplant van het voedselbos vond plaats in 2017. Het voedselbos zal openbaar zijn en gelegenheid bieden om te genieten van het groen, te plukken en te ontdekken.
website: https://www.facebook.com/EetbaarOlstWijhe/
Gelderland
Voedselbos Eet Meerbosch
Het voedselbos Eet Meerbosch is onderdeel van een tuinderij en veehouderij. Het bos is nu volledig aangeplant.
website: https://eetmeerbosch.nl/
Voedselbos Ketelbroek
In 2009 is er gestart met het creëren van een voedselbos op een stuk grond van 2,4 hectare dat is aangekocht in Groesbeek. Na ruim 10 jaar is hier het meest bekende voedselbos van Nederland te vinden. Het populaire restaurant De Nieuwe Winkel in Nijmegen werkt samen met Ketelbroek voor heerlijke ingrediënten voor de bijzondere gerechten.
website: https://www.facebook.com/foodforestketelbroek/
Voedselbos MergenMetz
Het voedselbos MergenMetz is onderdeel van De Tuinen van MergenMetz. Dit complex bestaat naast een voedselbos ook uit een moestuin, een verfplantentuin en een herboristentuin. Bij MergenMetz noemen ze het voedselbos een eetbare siertuin om de drempel voor belangstellenden te verlagen. Het is bovenal een demonstratietuin om anderen te inspireren.
website: https://mergenmetz.nl/
Voedselbos Waalgaard
Voedselbos Waalgaard in Nijmegen is een initiatief van Coöperatie Arbres u.a. Het voedselbos is nog in wording, maar er worden al oogstdagen georganiseerd voor geïnteresseerden.
website: https://www.waalgaard.nl/
Flevoland
Paradijsvogelbosje
Het Paradijsvogelbosje in Oosterwold, nabij Almere, is een mooi project om het landschap in Oosterwold te diversificeren. Stichting Paradijsvogelbosje is opgericht om zoveel mogelijk met de buren en andere betrokken partijen een duurzame inrichting te geven aan Oosterwold.
website: http://www.paradijsvogelbosje.nl/
Voedselbos Eemvallei Zuid
Het voedselbos Eemvallei Zuid in Almere is een samenwerking tussen stichting Voedselbosbouw Nederland, stichting Speelwildernis Oosterwold, Natuurboerderij Vliervelden en Staatsbosbeheer. Samen ontwikkelen ze een gebied van 50 hectare waarin natuur, stad en landbouw op innovatieve wijze met elkaar worden verweven en het voedselbos is hier onderdeel van.
website: https://www.voedselbosbouw.org/eemvallei-zuid
Voedselbos Roggebotstaete
Landgoed Roggebotstaete in Dronten heeft een uitgebreide proeftuin waar het voedselbos een onderdeel van is. Het bos is 1 hectare groot en is aangeplant is 2015.
website: https://www.roggebotstaete.nl/
Voedselbos Thuishaven
In Zeewolde is in 2018 een start gemaakt met het voedselbos Thuishaven. Het perceel is 2 hectare groot en nog volop in ontwikkeling. Het voedselbos is een initiatief van Jeroen van Steen en onderdeel van een uitgebreider biologisch landbouwbedrijf dat zich richt op een duurzame toekomst.
website: https://www.thuishaven.org/
Voedselbos Utopia
Het tiny forest voedselbos Utopia, op het eiland Utopia in Almere, is mede mogelijk gemaakt door een financiële kickstart van de Floriade Parade. Het eetbare voedselbos is in 2019 aangeplant door stichting Weerwoud en is onderdeel van de Floriade Agroforestry Experience.
website: http://weerwoud.nl/
Voedselbos Zeewolde
In Zeewolde is het grootste deel van het kleinschalige en educatieve voedselbos aangeplant. Het terrein is openbaar zodat iedereen het bos in wording kan bewonderen.
website: https://voedselboszeewolde.nl/
Utrecht
Eetbare woonwijk Rijnvliet
In de nieuwe Utrechtse stadswijk Rijnvliet wordt de komende jaren een stedelijk voedselbos ontwikkeld. Het zal een integraal onderdeel zijn van de nieuwe woonwijk en is een initiatief van de Metaal Kathedraal, Groene Longen van Rijnvliet en de Gemeente Utrecht. In 2018 is begonnen met de beplanting.
website: https://www.eetbarewoonwijkrijnvliet.nl/
Voedselbos Haarzuilens
Het Voedselbos Haarzuilens bij Utrecht is een project volop in ontwikkeling. Op ruim 5 hectare wordt gewerkt aan een gezond ecosysteem met meer dan 150 verschillende soorten eetbare gewassen. Het project is een initiatief van Stichting Lekkerlandgoed in samenwerking met Natuurmonumenten. En Utrechtse restaurants Héron en Landhuis in de Stad koken regelmatig met de oogst van het voedselbos.
website: http://www.lekkerlandgoed.nl/
Noord-Holland
Voedselbos Hof van Acta
Het voedselbos Hof van Acta is een uniek stuk groen middenin Amsterdam. Het voedselbos is in aanplanting naast het Acta-gebouw in stadsdeel Slotervaart.
website: https://platform.groenkapitaal.nl/initiatief/hof-van-acta-voedselbos/
Voedselbos Houtrak
De Houtrak is een natuurgebied van bijna 300 hectare aan het Noordzeekanaal, naast de haven van Amsterdam. Hier werken Staatsbosbeheer, Stichting Voedselbosbouw Nederland en drie landelijke ministeries samen voor het creëren van het voedselbos Houtrak. Dit voedselbos is een onderdeel van een aantal pilot projecten die behoren tot het samenwerkingsverband ‘Green Deal Voedselbossen’. Het voedselbos is nog volop in aanplanting. Hier is in 2017 mee begonnen. Het uiteindelijke voedselbos zal zo’n 6,25 hectare van het natuurgebied beslaan.
website: https://www.facebook.com/voedselboshoutrak/
Voedselbos Kreilerwoud
Het voedselbos Kreilerwoud in de kop van Noord-Holland bestaat uit 1,3 hectare aan eetbaar leerlandschap. Het voedselbos is een project van landschapsarchitect Jelle Fekkes en is sinds 2014 is aanleg.
website: http://www.kreilerwoud.nl/
Voedselbos MijnStadstuin
In de Tuinen van West vind je MijnStadstuin: een ‘doe-het-zelf voedselvoorziening’ in Amsterdam-West. Het project bestaat onder andere uit een moestuin en een voedselbos in wording.
website: https://www.facebook.com/MijnStadstuin/
Voedselbos Schellinkwoud
Schellinkwoud is een klein voedselbos ten oosten van Schellinkhout aan het IJsselmeer. Het bos is een project van niemand minder dan Madelon Oostwoud: de schrijfster van de boeken ‘Een kleine eetbare tuin’ en ‘Voedselbos’.
website: https://www.schellinkwoud.nl/
Zuid-Holland
Voedselbos De Overtuin
Voedselbos de Overtuin is onderdeel van Trompenburg Tuinen & Arboretum. Hierdoor kon de ruime botanische kennis van Trompenburg worden gebruikt bij de oprichting van een heel nieuw concept. Het voedselbos bestaat uit diverse delen om de verschillende manieren van voedselbosbouw te belichten. Het voedselbos heeft daarom ook een educatief karakter.
website: https://www.trompenburg.nl/voedselbos/
Voedselbos Vlaardingen
Het Voedselbos Vlaardingen is het grootste openbaar toegankelijke voedselbos in omgeving Rotterdam. Het bos is in 2014 ontworpen en in 2015 is met de aanleg begonnen. Het bos is niet alleen opgezet voor voedselproductie, maar ook vooral voor educatie en recreatie.
website: https://www.voedselbosvlaardingen.nl/
Zeeland
Voedselbron Graauw
Bij Voedselbron Graauw in Zeeland wordt groente en fruit op natuurlijke wijze geteeld en daarbij wordt ook gebruik gemaakt van een eigen voedselbos. De oogst van hun voedselbos wordt verkocht in de eigen boerderijwinkel, maar er wordt ook mee gekookt bij voor hun aanschuifdiners.
website: https://voedselbrongraauw.nl/
Voedselbos Langhe Laere
Het voedselbos Langhe Laere in Nieuw- en Sint Joosland bestaat uit 2,4 hectare en is opgericht in 2017. Vanaf januari 2019 is een werkgroep actief om het voedselbos te helpen in de verdere ontwikkeling.
website: https://www.facebook.com/groups/voedselbosdelanghelaere/
Noord-Brabant
Nolse Voedselbos
In Breda is in 2018 de aanplant van het Nolse voedselbos afgerond. Dit voedselbos is ruim 1 hectare groot en er zijn meer dan 400 bomen en struiken geplant. Het voedselbos ligt in Breda-West, grenzend aan Prinsenbeek.
website: onbekend
Voedselbos Schijndel
Het Voedselbos Schijndel zal het grootste productievoedselbos in ons land worden met maar liefst 2 locaties in Schijndel. Het totale bos heeft een oppervlakte van 20 hectare en is aangeplant in 2019. Het zal nog wat jaren duren voordat er sprake is van een écht bos, maar het begin is er.
website: https://www.voedselbosschijndel.nl/
Voedselbos Waspik
Het voedselbos in Waspik is in 2019 van start gegaan op initiatief van Jos van Genugten. Hij werkte eerder al mee aan de aanplant van het Nolse voedselbos in Breda. Het voedselbos is 1,8 hectare groot en zal, wanneer volgroeid, zo’n achthonderd fruitbomen en twaalfhonderd struiken bevatten, aangevuld met bloemen en kruiden.
website: https://www.facebook.com/pages/category/Nonprofit-Organization/Voedselbos-Waspik-101806441212065/
Limburg
Leuker Voedselbos
Het Leuker Voedselbos is een initiatief van de familie Venner in samenwerking met Voedselbosbouw.nl, Grootouders voor het Klimaat en IKL. Het bos is nog in aanleg, maar het plan is om straks 50.000 m2 meter te beplanten.
website: https://leukervoedselbos.nl/
Voedselbos Sualmana
Het voedselbos Sualmana is het oudste voedselbos in ons land. Het is al in 1995 aangelegd door Harald en Margit Wedig en te vinden in Swalmen. De laatste jaren is een werkgroep actief om het voedselbos weer te herstellen.
website: https://www.facebook.com/sualmana/
Ik heb geprobeerd een zo compleet mogelijk lijst te creëren, maar mocht er een voedselbos (in aanleg) ontbreken, dan hoor ik dan natuurlijk graag! Bekijk ook zeker de kaart met alle voedselbossen in Nederland om te ontdekken wat er allemaal bij jou in de buurt gebeurt op dit gebied. Wil je meer weten over voedselbossen of je eigen voedselbos opzetten? Dan kan ik het boek ‘Voedselbos’ van Madelon Oostwoud van harte aanbevelen. En informeer ook zeker eens bij één van bovenstaande voedselbossen naar de mogelijkheden voor een rondleiding. De voedselbossen zijn namelijk niet vrij toegankelijk in verband met het delicate evenwicht van de natuur. Maar veel initiatiefnemers organiseren regelmatig rondleidingen en open dagen voor geïnteresseerden.