Op 30 november 2014 zond VPRO’s Tegenlicht een documentaire uit over het nieuwe delen, genaamd ‘Hoezo samen delen?’ Een kritische blik op de deeleconomie zoals deze de laatste jaren enorm in opkomst is. Ik heb deze documentaire deze week gezien en was er erg van onder de indruk en had er tegelijkertijd toch wel wat kritische kanttekeningen bij.
De documentaire belicht de twee gezichten van de deeleconomie. Enerzijds is er het sociale aspect van de verschillende initiatieven binnen de deeleconomie, anderzijds zijn deze initiatieven gericht op winstmaximalisatie. Hoe moeten we aankijken tegen de deeleconomie? Is het beeld van de deeleconomie zoals we deze voor ogen hebben, als de tegenhanger van het consumentisme en kapitalisme, nog wel houdbaar nu veel van deze initiatieven zich ontpoppen tot enorme organisaties en monopolisten, zoals Uber en Airbnb. Er zijn alleen al zoveel initiatieven in Nederland die onderdeel uitmaken van de deeleconomie en die wel degelijk hier winst mee maken.
De term deeleconomie verwaterd. Het wordt te pas en te onpas gebruikt voor initiatieven die ook maar iets te maken hebben met delen en fungeren als bemiddelaar. Dit zegt Rachel Botsman, de oprichtster van Collaborative Lab. Als dit zo doorgaat verliest het begrip deeleconomie alle potentie en alle betekenis voordat het de kans heeft gekregen om zijn maximale potentie te tonen. Het begrip deeleconomie wordt slachtoffer van commerciële initiatieven die zich opwerpen als bemiddelaar. Het grote verschil is dat initiatieven die daadwerkelijk onderdeel uitmaken van de deeleconomie gedreven worden door sociale idealen. Volgens Rachel Botsman valt een bedrijf als Uber hier al niet meer onder. Alhoewel het handig inspeelt op de markt is Uber in de eerste plaats een bedrijf dat wordt gedreven door winst en niet door sociale idealen.
Het is misschien ook wat naïef om te denken dat een volledige deeleconomie mogelijk is in een wereld waar het kapitalisme nog steeds het gangbare systeem is. De pure deeleconomie, zoals Rachel Botsman deze in gedachten heeft, is wellicht op kleine schaal mogelijk. Buren die elkaar spullen lenen zonder daar iets voor terug te verwachten, een autorit aanbieden aan iemand die toch dezelfde kant op moet. Op grote schaal echter is een onderneming enkel en alleen gedreven door sociale idealen minder houdbaar. Elke onderneming, met welke idealen dan ook, wil zijn voortbestaan garanderen en hier is geld voor nodig. We hebben tenslotte nu eenmaal geld nodig om te overleven. Het is allemaal leuk en aardig om alleen maar te handelen vanuit de beste intenties, maar als je hier niets aan overhoudt wordt het voortzetten van deze initiatieven wel heel erg lastig. Pas wanneer ons systeem dusdanig veranderd dat we onszelf kunnen onderhouden zonder afhankelijk te zijn van inkomen door werk (door bijvoorbeeld het instellen van een basisinkomen) is het reëeler om te denken aan initiatieven volledig vrij van het genereren van inkomsten en enkel gedreven door idealen.
Daarnaast zijn wij als generatie opgegroeid in een kapitalistisch systeem. Je moet meer willen, groter willen groeien, meer verdienen. Je kunt niet verwachten dat de huidige generatie, grootgebracht met deze ideeën, zich hieraan kan ontworstelen. Ja, het besef is er, en dat is stap één. Je ertegen willen verzetten (uit idealisme of uit noodzaak) dat is al een hele ontwikkeling op zich. Deze opvoeding schuif je niet zomaar aan de kant, vooral niet als je nog steeds functioneert in dezelfde maatschappij. Er moet een grote cultuuromslag komen en enkele generaties voorbij gaan voordat dit idee, dat zich zo heeft genesteld in ons collectieve bewustzijn, langzaamaan verdwijnt en er echt sprake kan zijn van een deeleconomie zonder economische belangen, naar mijn mening.
Tot die tijd juich ik elk nieuw initiatief toe dat een positieve ecologische of sociale insteek heeft. Of hier nu wel of niet economische belangen mee zijn gemoeid. Natuurlijk begrijp ik dat sommige van deze initiatieven handig inspringen op een trend en onder het mom van een ideologie snel willen incasseren. Maar ik zie geen kwaad in geld verdienen met goede ideeën die duurzaam of sociaal zijn, mits er geen sprake is van onethisch handelen of uitbuiting, zoals bij Uber het geval blijkt te zijn. Daarnaast is het wel schandalig dat sommige van deze initiatieven zich buiten ons huidige systeem wanen van belastingen en regelgevingen. Het is echter jammer dat in deze documentaire juist deze initiatieven uitgelicht worden en er geen aandacht wordt besteed aan initiatieven die wel goed functioneren en geen negatieve consequenties hebben voor gebruikers en andere betrokkenen. Wat wel duidelijk wordt is dat de deeleconomie genoeg stof tot discussie geeft. De volledige uitzending van ‘Hoezo samen delen?’ kun je hieronder bekijken. Wat vind jij van deze visie op de deeleconomie?