Het ene moment eet je lekker verantwoord je muesli en je nootjes. ‘Goed bezig!’ denk je dan. Het volgende moment kom je tot de vreselijke ontdekking dat je je eigen gezondheid ondermijnt terwijl je net zo verantwoord bezig bent. Dat is precies wat er gebeurde toen ik voor het eerst van fytinezuur hoorde. Diverse gezondheidspagina’s en -blogs weten tegenwoordig niet hoe snel ze mensen moeten waarschuwen voor het ‘kwaad’ dat fytinezuur heet. Ik had er tot voor kort nog nooit van gehoord. Blijkbaar loop ik vreselijk achter. Vandaar dat ik wel eens wilde uitzoeken hoe het nu precies zit met fytinezuur.
Fytinezuur is een antinutriënt. Antinutriënten zijn stoffen die de opname van andere stoffen belemmeren. Het vermindert de opname van bijvoorbeeld vitamines en mineralen. Fytinezuur is de voornaamste opslagvorm van fosfor. Het komt van nature voor in planten en dient ter bescherming van de plant tegen de buitenwereld. Dit natuurlijke verdedigingsmiddel moet ervoor zorgen dat bijvoorbeeld de zaden van de planten niet worden opgegeten. Het is geen giftige stof, maar het kan wel zorgen voor enig ongemak voor degene die de plant (of delen ervan) nuttigt. Achteloos als wij als mensen soms zijn trekken wij ons daar natuurlijk vrij weinig van aan.
En dat zouden we nu eigenlijk juist wel moeten doen (volgens de fytinezuurhaters dan). Zoals ik al zei is fytinezuur niet giftig, je zal er niet bij neervallen na het eten van je boterhammetje. Maar, net zoals bij andere antinutriënten, kan je er last van krijgen. De mineralen en vitamines die je tijdens een maaltijd zo weloverwogen naar binnen werkt worden voor een deel niet eens opgenomen in je lijf door de aanwezigheid van fytinezuur in diezelfde maaltijd. Het bindt zich namelijk aan deze vitamines en mineralen en maakt opname voor een deel onmogelijk. En daar doe je dan zo je best voor. Als dit systematisch gebeurt kun je je wel voorstellen dat er tekorten aan bepaalde vitamines en mineralen in je lijf ontstaan. En daar kun je je behoorlijk vervelend door gaan voelen. Zo is een teveel aan fytinezuur bijvoorbeeld gelinkt aan osteoporose (maar andere onderzoeken ontkennen dit verband weer).
Nu zit in diezelfde plant meestal ook een mechanisme ingebouwd om fytinezuur af te breken. Het enzym fytase in planten maakt fytinezuur onschadelijk. Hier is echter wel tijd voor nodig en dat is nu net wat wij tegenwoordig niet meer hebben. Hierdoor heeft fytase niet de tijd om zijn werk te doen en werken we dus behoorlijk was fytinezuur op een dag naar binnen. De hoeveelheid gewassen die wij consumeren die fytinezuur bevatten is namelijk aanzienlijk. Het komt vaak voor in granen, bonen, noten en zaden. Zelfs je reep chocolade blijkt niet vrij van fytinezuur te zijn. Het blijkt dat fytinezuur het meest voorkomt in volkoren en vezelrijke producten. Daar ga je dan met je goede gedrag! Dit betekent natuurlijk niet dat ik iedereen aanraad om dan maar wit brood te eten, er zit misschien weinig tot geen fytinezuur in, maar ook weinig tot geen andere voedingswaarden.
De meningen verschillen over of ons lichaam wel of niet zelf beschikt over het vermogen om fytinezuur af te breken. Dit laat ik dus ook maar in het midden. Om de inname te beperken zijn tijd en bereidingswijze de sleutelwoorden. Geef het product tijd en de juiste omstandigheden en de fytase doet zijn werk. Dit kun je een handje helpen door bijvoorbeeld de bonen of de granen te weken in water met een toegevoegd zuur (citroensap of azijn bijvoorbeeld). Dit helpt trouwens niet bij alle voedingsmiddelen. Niet elk product bevat ook de benodigde hoeveelheid fytase om fytinezuur onschadelijk te maken. Het advies luidt dan om een product met veel fytase (spelt, rogge, tarwe) toe te voegen tijdens het weken.
Nu moet ik eerlijk bekennen dat ik het allemaal nogal een gedoe vindt. Natuurlijk snap ik dat brood goed de tijd moet krijgen om te rusten en te rijzen. Brood dat met zorg is bereid is gewoon ook lekkerder. En bonen week ik braaf een aantal uur voor ik ze gebruik. Maar daar houdt het voor mij ook wel op eerlijk gezegd. Nu is er ook wel enige discussie over of het weken van voedingsmiddelen ook daadwerkelijk helpt bij het verminderen van fytinezuur. In een artikel geschreven door Gaby Herweijer op Iamafoodie.nl wordt een onderzoek aangehaald waaruit bleek dat het weken van de voedingsmiddelen nauwelijks een vermindering van het aanwezige fytinezuur veroorzaakte. Daarentegen bleken andere mineralen in de voeding door het weken wel af te nemen. Daarnaast blijkt uit datzelfde artikel dat fytinezuur ook als anti-oxidant werkt. Een anti-oxidant beschermt je lijf tegen beschadiging van de cellen door vrije radicalen. Het heeft dus zo zijn nadelen, maar ook zijn voordelen. Lastig, lastig.
Zo blijkt dat er nog wel wat haken en ogen zitten aan het hele verhaal rondom fytinezuur. Natuurlijk ben ik geen voedingsdeskundige en heb ik de wijsheid niet in pacht. Mijn persoonlijke conclusie (met de nadruk nog eens extra op persoonlijk) na het uitzoeken van dit alles is dat het denk ik allemaal wel meevalt. We eten, drinken en doen wel meer dingen die de opname van mineralen en vitamines beperken en fytinezuur is daar één factor van. Natuurlijk consumeren we behoorlijk wat producten met fytinezuur. De boterham is in Nederland zowat heilig verklaard. Het advies is dan denk ik om gewoon zo gevarieerd mogelijk te eten en enigszins stil te staan bij de bereiding van je voeding. Kies eens wat vaker voor producten die met zorg en geduld zijn klaargemaakt. Verder blijft mijn overtuiging dat we niet al te spastisch moeten doen over ons eten. Fytinezuur is niet het eind van de wereld om binnen te krijgen, maar dan, net zoals met alles, wel met mate.